شهین فارابی
چکیده
بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به‌عنوان مهم‌ترین کانون اصلی تجمع شیعیان در ایران و تشکیلات عظیم آستان قدس رضوی، همواره فرصتی را برای حکومت‌های شیعی فراهم آورده تا بتوانند با ابراز ارادت قلبی به ائمه اطهار(ع) ...
بیشتر
بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به‌عنوان مهم‌ترین کانون اصلی تجمع شیعیان در ایران و تشکیلات عظیم آستان قدس رضوی، همواره فرصتی را برای حکومت‌های شیعی فراهم آورده تا بتوانند با ابراز ارادت قلبی به ائمه اطهار(ع) با مدیریت شایسته خدمت‌رسانی به زائران و تمشیت امور مجموعه، مشروعیت حکومت را در جامعه حفظ و استمرار بخشند. بنابراین، اداره و مدیریت صحیح امور آستان مقدس و تشکیلات مربوطه، از اولویت‌های حاکمان حکومت‌های شیعی ازجمله پادشاهان قاجار بود. پژوهش حاضر با تکیه‌بر اسناد دستوری و مکاتبه‌ای با رویکردی تطبیقی، به بررسی اوضاع اقتصادی آستان قدس رضوی در اواخر عصر قاجار به تولیت ظهیرالاسلام (داماد مظفرالدین‌شاه) و عملکرد اقتصادی ایشان اختصاص دارد که تاکنون کمتر موردتوجه محققان قرارگرفته است. او در دو دوره به ترتیب از 1334-1335ق و 1338-1339ق، از سوی احمدشاه قاجار، مدیریت این مجموعه را بر عهده داشت و با چالش‌‌های مختلف مالی ازجمله مشکل املاک اجاره‌ای آستانه و غیره مواجه شد. یافته‌های پژوهش پس از بررسی تطبیقی دو دوره تولیت ظهیرالاسلام نشان می‌دهد که اقدامات اقتصادی او در دور دوم تولیت، با وجود تلاش‌های گسترده‌تر نسبت به دور قبل، به علت ازهم‌گسیختگی ساختار سیاسی و ناکارآمدی تشکیلات اداری اواخر عصر قاجار و عدم همکاری و هماهنگی لازم میان آستان قدس رضوی و ادارات مرتبط با آن و عدم موفقیت در اجرای عملی نظام‌نامه اقتصادی پیشنهادشده از سوی ظهیرالاسلام و از همه مهم‌تر، کاهش اجاره‌های نقدی و جنسی املاک موقوفه استیجاری، موجب کمبود بودجه لازم برای تأمین مخارج بخش‌های مختلف آستانه شد و نتوانست منشأ تغییرات اقتصادی اثرگذار و ساماندهی امور تشکیلات آستان قدس رضوی گردد.
